Ở góc phía đông Nepal là những ngọn núi cao nhất thế giới và các đồn điền chè của quận Darjeeling, Ấn Độ. Nơi đây, những loài lan quý hiếm sinh sôi và gấu trúc đỏ chơi đùa trên những sườn đồi tươi tốt.
Nhưng cuộc sống lại khó khăn. Động vật hoang dã phá hoại ngô và khoai tây của ông Pasang Sherpa, một nông dân sinh sống gần đỉnh Everest. Ông đã từ bỏ loại cây đó cách đây chục năm và chuyển sang trồng một loại cây dường như không có giá trị mấy: Argeli. Đây là loại cây bụi thường xanh, có hoa màu vàng được tìm thấy ở dãy Himalaya. Nông dân trồng nó để làm hàng rào hoặc lấy củi.
Ông Sherpa không hề biết rằng vỏ cây được bóc ra từ cây argeli do ông trồng một ngày nào đó sẽ biến thành tiền. Đó là kết quả của một hoạt động trao đổi lạ kỳ, mà trong đó một trong những vùng nghèo nhất châu Á cung cấp nguyên liệu chính cho một trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Cây argeli mọc hoang ở dãy Himalaya. Ảnh: NYT
Tiền Nhật Bản được in trên loại giấy đặc biệt mà trong nước không còn có nữa. Người Nhật yêu thích những tờ tiền yên kiểu cũ, và năm nay họ cần hàng núi tiền mới. Vì vậy, ông Sherpa và những người hàng xóm của ông có lý do béo bở để bám trụ trên sườn đồi của họ.
Ông Sherpa nói: “Tôi chưa từng nghĩ những nguyên liệu thô này sẽ được xuất khẩu sang Nhật Bản hoặc tôi sẽ kiếm được tiền từ cây argeli này”. “Bây giờ tôi khá hạnh phúc. Thành công này không đến từ bất kỳ đâu mà đang lớn lên tại ngay sân nhà tôi”.
Công ty Kanpou Incorporated, có trụ sở tại Osaka, sản xuất giấy được chính phủ Nhật Bản sử dụng cho các mục đích chính thức. Việc phát hiện ra argeli bắt đầu tử một trong những chương trình từ thiện của Kanpou từ những năm 1990. Kanpou đến các địa phương nằm dưới chân dãy Himalaya và giúp nông dân nơi đó đào giếng. Từ đó, công ty đã tìm ra được giải pháp cho vấn đề nguyên liệu in tiền của Nhật Bản.
Mitsumata – loại giấy truyền thống dùng để in tiền giấy của Nhật Bản, đang cạn kiệt. Tờ tiền được làm bằng bột giấy chiết xuất từ các loại cây thuộc họ Thymelaeaceae. Tuy nhiên, dân số nông thôn giảm và biến đổi khí hậu đang khiến nông dân Nhật Bản phải từ bỏ những mảnh đất thâm dụng lao động của họ.
Chủ tịch của Kanpou vào thời điểm đó biết rằng mitsumata có nguồn gốc từ dãy Himalaya. Vì vậy, ông nghĩ đến việc cấy ghép nó nhưng đã thất bại sau nhiều năm nghiệm. Lúc này, công ty phát hiện ra loài argeli mọc hoang ở Nepal. Và nông dân ở đây chỉ cần được đào tạo để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của Nhật Bản.
Một cuộc cách mạng thầm lặng đã diễn ra sau khi trận động đất tàn phá nhiều vùng của Nepal vào năm 2015. Người Nhật đã cử các chuyên gia đến thủ đô Kathmandu để giúp nông dân Nepal trồng và phát triển cây argeli, thứ mà họ gọi là ‘đồng yên’ thô lạnh.
Vào thời điểm đó, ông Sherpa kinh doanh và sản xuất 1,2 tấn vỏ cây argeli có thể sử dụng được mỗi năm. Ông tự cắt vỏ cây và luộc chúng trong thùng gỗ.
Vỏ cây argeli được tước, đập, kéo căng và sấy khô. Ảnh: NYT
Thay vào đó, người Nhật dạy ông hấp vỏ cây bằng cách sử dụng bó nhựa và ống kim loại. Tiếp theo là tước, đập, kéo căng và sấy khô vỏ cây. Người Nhật cũng dạy các nhà cung cấp Nepal của họ thu hoạch mỗi vụ chỉ ba năm sau khi trồng, trước khi vỏ cây chuyển sang màu đỏ.
Năm nay, ông Sherpa đã thuê 60 người địa phương để giúp ông thu hoạch và kỳ vọng thu được 8 triệu rupee Nepal (1,5 tỷ VND) tiền lãi. (Theo Ngân hàng Thế giới, thu nhập trung bình hàng năm ở Nepal là khoảng 1.340 USD, tương đương 33,8 triệu VND).) Ông Sherpa hy vọng sẽ sản xuất được 20 trong số 140 tấn thành phẩm từ argeli mà Nepal xuất sang Nhật Bản. Lượng nguyên liệu này tương đương phần lớn số mitsumata cần thiết để in đồng yên và đủ để lấp đầy khoảng bảy container hàng hóa.
Vỏ cây argeli ngâm trong nước sạch. Ảnh: NYT
Ông Shreshta cho biết: “Là một người Nepal, tôi cảm thấy tự hào khi quản lý nguyên liệu thô để in tiền của các nước giàu như Nhật Bản. Đó là khoảnh khắc tuyệt vời đối với tôi”.
Đây cũng là thời điểm quan trọng đối với đồng yên. Cứ sau 20 năm, đồng tiền được giao dịch nhiều thứ ba trên thế giới lại được thiết kế lại. Các tờ tiền hiện tại được in lần đầu tiên vào năm 2004. Những tờ tiền thay thế sẽ đến tay các nhân viên thu ngân vào tháng Bảy.
Người Nhật yêu thích những tờ tiền đẹp mắt với thiết kế trang nhã, tinh tế bằng chất liệu moiré được in trên sợi thực vật dai, có màu trắng nhạt thay vì chất liệu cotton hoặc polymer.
Sự gắn bó của đất nước với đồng yên khiến nước này trở thành một ngoại lệ ở Đông Á. Chưa đến 40% giao dịch ở Nhật Bản được thanh toán bằng thẻ, mã quét, hoặc điện thoại. Ở Hàn Quốc, con số này là khoảng 94%.
Ngân hàng Trung ương Nhật Bản trấn an mọi người rằng vẫn còn đủ tiền giấy để lưu hành. Các tờ tiền giấy ở Nhật Bản nếu được xếp chồng lên nhau một chỗ sẽ cao 1.150 dặm, tức là cao gấp 491 lần núi Phú Sĩ.
Faud Bahadur Khadka, một nông dân trồng cây argeli, nói rằng ông rất vui vì “nông nghiệp mới này bằng cách nào đó đã giúp mọi người có được cả tiền lẫn việc làm. Nếu các quốc gia khác cũng sử dụng cây trồng của Nepal để in tiền, thì điều này sẽ góp phần ngăn dòng người Nepal di cư đến các quốc gia vùng Vịnh và Ấn Độ để tìm kiếm việc làm, ông nói.
Tadashi Matsubara, chủ tịch đương nhiệm của Kanpou, cho biết: “Tôi muốn mọi người biết người Nepal và mitsumata của họ quan trọng như thế nào đối với nền kinh tế Nhật Bản. Thành thật mà nói, những tờ tiền giấy mới sẽ không thể tồn tại được nếu không có chúng”.
Theo NY Times