Bên trên bức tường bê tông cao ngang thắt lưng, vài người dân Guyana đang trò chuyện rôm rả. Phía sau họ, từng con sóng ầm ì vỗ lên bức tường chắn sóng. Tháng Giêng khó quên hồi năm 2005, nơi đây đã chứng kiến trận mưa lớn ròng rã suốt nhiều ngày như muốn nuốt chửng toàn bộ những ngôi nhà lân cận.
Về mặt lý thuyết, 800.000 người dân Guyana có thể yêu cầu giới chức cấp đất xây nhà trong đất liền, song có đến 90% chấp nhận cảnh bị ‘nhồi nhét’ trong các khu vực ngập lụt. 50% trong số họ sống ở Georgetown, nơi được mệnh danh là ‘thủ đô ngập’ phải phụ thuộc phần lớn vào mạng lưới kênh thoát nước.
Vì sao lại như vậy?
Vì biển cho người dân Guyana cơ hội kinh tế.
Guyana từng là một trong những quốc gia nghèo nhất Tây bán cầu khi từ năm 2000 đến năm 2015. Tổng sản phẩm quốc nội của cả nước cũng nhỏ hơn nhiều so với hầu hết các thành phố trung bình của Mỹ.
Trận thủy triều hồi năm 2005 gần như đã xóa sạch 59% GDP hàng năm. Việc mở rộng và củng cố bức tường chắn sóng, nâng cấp hệ thống thoát nước và chuyển cơ sở hạ tầng nhà ở lên vùng đất cao hơn đã tiêu tốn hàng tỷ USD.
Theo các chuyên gia, nước biển Caribe sẽ tăng trung bình khoảng 22cm trong 30 năm tới. Nếu thế giới tiếp tục đốt cháy nhiên liệu hóa thạch, mực nước biển thậm chí sẽ dâng cao 182cm vào cuối thế kỷ. Điều này đồng nghĩa với việc bức tường chắn sóng của Georgetown sẽ sớm ngập trong nước.
Trước tình hình đó, chính phủ Guyana quyết định đánh cược vào một nghịch lý. Họ tin rằng cách hiệu quả nhất để giải cứu Guyana khỏi biến đổi khí hậu do nhiên liệu hóa thạch chính là kinh doanh nhiên liệu hóa thạch.
Vào năm 2015, Exxon Mobil phát hiện ra Guyana sở hữu kho báu ‘vàng đen’ khoảng 11 tỷ thùng cách bờ biển 120 dặm. Chúng được cho là chiếm khoảng ⅓ lượng dầu được phát hiện trên toàn thế giới, thậm chí ngang bằng Trung Quốc.
“Đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch là quá điên rồ”, Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres cho biết.
Biết là vậy, song Guyana không từ chối cơ hội làm giàu này. Nước này chỉ cam kết sẽ tạo ra một trạng thái bền vững về môi trường, tức sử dụng doanh thu từ dầu mỏ để xây dựng cơ sở hạ tầng cho năng lượng tái tạo.
Kể từ khi mỏ dầu đầu tiên được khai thác vào 4 năm trước, Guyana đã trở thành nền kinh tế phát triển nhanh nhất trên thế giới. Đất nước này còn ký hợp đồng lớn với Exxon, chia sẻ tỷ lệ doanh thu lớn và không đặt nhiều yêu cầu về thuế.
“Cuối cùng, chúng ta cũng đang trên con đường đi tới thịnh vượng,”Tổng thống Irfaan Ali nói.
Sự thịnh vượng xuất phát từ dầu mỏ. Theo Bloomberg, tính đến cuối năm 2022, Guyana sản xuất khoảng 360.000 thùng dầu/ngày. Con số dự kiến đạt 1 triệu thùng/ngày vào năm 2027 và tất cả được kỳ vọng giúp kinh tế Guyana phát triển gấp 5 lần trong vòng 10 năm tới.
Để kiểm soát đà tăng trưởng, Guyana đề ra ‘Chiến lược phát triển carbon thấp 2030’. Chiến lược này nhằm mục đích bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu biến đổi khí hậu bằng các đê chắn sóng, cải tiến cơ sở hạ tầng, đồng thời đa dạng hóa các ngành công nghiệp. Lợi nhuận từ dầu mỏ sẽ được dùng để tài trợ cho các dự án năng lượng mới, với mục tiêu sau cùng giúp nền kinh tế vận hành hoàn toàn bằng năng lượng tái tạo.
“Một quốc gia có trách nhiệm sẽ không bao giờ để người dân của mình tiếp tục nghèo đói, trong khi các nước giàu có khác đang độc chiếm thị trường”, Tổng thống Irfaan Ali khẳng định.
Tuy nhiên, tham vọng ký càng nhiều hợp đồng càng tốt của Guyana đã bắt đầu dấy lên nhiều hoài nghi. Kế hoạch được cho là đã bắt đầu vượt khỏi tầm kiểm soát.
Vào năm 2016, sau khi ‘mỏ vàng’ ngoài khơi được phát hiện, Exxon và Guyana đã sửa đổi thỏa thuận thăm dò ban đầu vốn đã ký kết vào năm 1999. Hợp đồng mới chia doanh thu theo tỷ lệ 50-50. Các nhà đầu tư khi đó rất bất ngờ. Họ cho rằng thỏa thuận này ‘ngọt ngào’ một cách bất thường đối với Exxon.
Đáp lại, Exxon nói họ đã chấp nhận rủi ro đáng kể khi đánh cược vào một quốc gia không có kinh nghiệm sản xuất dầu, trong khi cơ sở hạ tầng cho năng lượng lại chưa được đầu tư.
“Các điều khoản trong thỏa thuận dầu khí của chúng tôi với chính phủ Guyana là bình thường trong ngành”, đại diện Exxon nói.
Theo chuyên gia tư vấn Rystad Energy AS, tỷ lệ trung bình toàn cầu đối với các dự án ngoài khơi của chính phủ là 75%. Điều này có nghĩa là Exxon đang được nhượng bộ rất nhiều.
Cụ thể, hợp đồng quy định rằng bất kỳ khoản thuế thu nhập nào áp dụng cho Exxon và các đối tác đều sẽ được chính phủ chi trả. Exxon cũng có thể tận dụng các biên lai nộp thuế này để kiếm thêm các khoản vay tín dụng thuế tại Mỹ.
Theo nhà kinh tế học Steven Debipersad thuộc Đại học Anton de Kom, thủ đô Paramaribo, Suriname, “rất khó để duy trì vị thế trung hòa carbon khi một quốc gia tham gia khai thác dầu khí”, ngay cả khi Guyan đã cam kết cố gắng cân bằng.
Nhiều chuyên gia thậm chí còn lo ngại rằng Guyan có thể sẽ phải đối mặt với “Lời nguyền dầu mỏ” - thuật ngữ ám chỉ tình trạng một số quốc gia phát triển chậm lại và gia tăng bất bình đẳng sau khi phát hiện ra thêm tài nguyên.
Bài học đó cách không xa Guyana. Quốc gia láng giềng Venezuela từng là nhà sản xuất dầu lớn thứ 2 thế giới, song lại đang gặp rất nhiều vấn đề bất ổn. Guyana nên cân nhắc những rủi ro không đáng có để tận dụng tối đa ‘lộc trời cho’ của mình.