Trừng phạt khí đốt của Nga liệu có tác dụng?
Lần đầu tiên kể từ khi Moscow phát động cuộc tấn công toàn diện vào Ukraine hơn 2 năm trước, EU dự kiến sẽ trừng phạt ngành khí đốt sinh lợi của Nga. Tuy nhiên, các đề xuất trên bàn đàm phán được cho là sẽ chỉ chạm tới một phần nhỏ trong số hàng tỷ USD mà Moscow kiếm lời được hàng năm từ khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG).
Theo ba nhà ngoại giao EU giấu tên, Ủy ban châu Âu đang lên kế hoạch ban hành lệnh cấm đối với các cảng EU bán lại LNG của Moscow ngay sau ngày 3/5. Ủy ban cũng sẽ yêu cầu hạn chế đối với ba dự án LNG sắp tới của Nga. Các biện pháp này sẽ là một phần của gói trừng phạt thứ 14 của Brussels.
Các biện pháp trừng phạt LNG được thiết kế để ngăn chặn hoạt động kinh doanh sinh lợi của Moscow, giúp vận chuyển hàng hóa năng lượng của nước này đi khắp thế giới. Tuy nhiên, như được viết trong dự thảo đề xuất - dự định vẫn có thể thay đổi - bởi các hình phạt sẽ chỉ ảnh hưởng đến khoảng 1/4 trong số 8 tỷ Euro lợi nhuận LNG của Nga, theo các chuyên gia phân tích. Điều đó xảy ra trong bối cảnh nhiều lần cảnh báo được ra rằng những nỗ lực của EU và phương Tây nhằm bóp nghẹt nguồn thu từ nhiên liệu hóa thạch của Moscow phần lớn đã thất bại.
Năm 2023, xuất khẩu khí tự nhiên hóa lỏng của Nga sang EU đạt mức cao nhất mọi thời đại (Ảnh: AP)
Trong khi EU đã cấm nhập khẩu than và dầu thô bằng đường biển của Nga, nhiều sơ hở và chiến thuật né tránh vẫn khiến dòng tiền chảy vào Điện Kremlin. Trong khi đó, EU đạt được rất ít tiến bộ trong việc trừng phạt lĩnh vực LNG của Moscow. Mặc dù nhiên liệu này chỉ chiếm 5% lượng tiêu thụ khí đốt của EU vào năm 2023 nhưng nó vẫn là "con bò tiền mặt" mà Điện Kremlin dựa vào để tiếp tục cuộc chiến tại Ukraine.
Pháp, Tây Ban Nha và Bỉ là những trung tâm lớn nhất về tiêu thụ LNG, phần lớn sau đó được xuất khẩu sang các nước châu Âu khác, trong đó có Đức và Italy. Năm 2023, xuất khẩu khí tự nhiên hóa lỏng của Nga sang EU đạt mức cao nhất mọi thời đại là 1,75 triệu tấn trong tháng 11. Trong đó, hai nước châu Âu mua nhiều khí hóa lỏng Nga nhất tháng trước là Pháp và Bỉ. Họ nhập nguồn LNG từ bán đảo Yamal và thị trấn Vysotsk, bởi nhà sản xuất khí đốt lớn thứ hai của Nga là Novatek.
Thách thức "phá băng" đối với Nga
Việc ngăn chặn việc bán lại LNG của Nga cho EU sẽ yêu cầu Moscow phải cải tổ lại mô hình kinh doanh hiện tại của mình - một thách thức không hề nhỏ. Nếu không có các cảng châu Âu làm điểm dừng chân thuận tiện, Nga sẽ phải sử dụng các tàu phá băng được trang bị đặc biệt để cắt băng ở Biển Bắc Cực - để đưa khí đốt đến châu Á.
Theo Laura Page, chuyên gia khí đốt tại công ty phân tích dữ liệu Kpler, điều đó sẽ gây tổn hại cho nhà máy Yamal LNG trị giá 27 tỷ USD của Nga ở vùng cực Bắc Siberia.
Bà Page cho rằng: "Nếu Nga không thể trung chuyển ở châu Âu, họ có thể phải đưa các tàu chở dầu của mình đi những hành trình dài hơn", đồng nghĩa với việc Nga "có thể không thể nhận được nhiều hàng hóa từ Yamal vì tàu của họ không thể nhận được hàng".
Tàu LNG phá băng đầu tiên của Nga Christophe de Margerie tại nhà ga Bắc Cực (Ảnh: maritime-executive)
Petras Katinas, nhà phân tích năng lượng tại Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, cho biết sự thay đổi này sẽ làm doanh thu LNG của Nga sụt giảm 2 tỷ Euro, căn cứ trên số liệu năm 2023. Đó là số tiền rất lớn nhưng chỉ chiếm 28% lợi nhuận LNG của Nga và chỉ hơn 1/5 lượng xuất khẩu sang EU vào năm 2023.
Ông Katinas cho rằng lệnh cấm "là một bước tiến tích cực đầu tiên" nhưng "nó chưa đủ" nếu EU muốn bóp nghẹt dòng tiền của Điện Kremlin. Trong khi đó, các biện pháp trừng phạt tiềm tàng đối với các dự án LNG của Nga - bao gồm Arctic LNG 2, nhà máy Murmansk và kho cảng LNG UST Luga - vẫn là "con hổ giấy", Katinas nhận định, bởi không ai trong số họ hiện đang gửi hàng đến châu Âu. Mặt khác, các đề xuất của EU cũng chứa đầy những phức tạp về mặt pháp lý.
Ông Katinas cho biết thêm, các nhà nhập khẩu có khả năng bị ảnh hưởng nhiều nhất sẽ là Natorgy của Tây Ban Nha, Elengy của Pháp và Fluxys của Bỉ, tất cả đều có hợp đồng dài hạn liên quan đến Yamal LNG của Nga. Tuy nhiên, không rõ liệu các biện pháp trừng phạt của EU có cho phép các công ty đơn phương chấm dứt hợp đồng một cách an toàn mà không phải đối mặt với các hình phạt hoặc trách nhiệm pháp lý từ các đối tác Nga hay không, ông Katinas nói thêm.
Novatek, Gazprom và RusGazDobycha, chủ sở hữu và nhà điều hành các dự án LNG của Nga đang bị EU xem xét trừng phạt. Đề xuất mới về việc trừng phạt nhắm tới LNG của Nga dường như đang nhanh chóng nhận được sự ủng hộ của nhiều thành viên EU. Bộ trưởng Năng lượng Bỉ Tinne van der Straeten cho biết hôm 30/4: "Là một phần của gói trừng phạt mới chống lại Nga, chính phủ Bỉ đang kêu gọi chấm dứt dần việc trung chuyển LNG của Nga tại các cảng châu Âu. Chúng ta phải ngừng bổ sung thêm vào kho chiến tranh của Putin".
Chiến tranh Ukraine đã thúc đẩy Đức xây dựng kho cảng LNG (Ảnh: Clean Energy Wire)
Tuy nhiên, áp lực cũng đang gia tăng đối với các nước EU trong việc thắt chặt các hình phạt đối với nhiên liệu hóa thạch của Nga, vì một số nhiên liệu đang có lợi nhuận giảm dần. Việc một nhóm các công ty bảo hiểm tàu chở dầu viễn dương kiểm soát phần lớn thị trường toàn cầu kêu gọi biện pháp từ G7 nhằm hạn chế doanh thu từ dầu mỏ của Nga ở mức 60 USD/thùng "ngày càng khó thực thi" khi Moscow dựa vào hoạt động thương mại song song được thực hiện bởi các tàu ngầm nằm ngoài sự kiểm soát của phương Tây.
Brussels có thể sẽ gặp khó khăn trong việc đưa tất cả 27 thành viên EU vào cuộc với các hình phạt LNG mới, một yêu cầu bắt buộc để bất kỳ lệnh trừng phạt nào được thông qua. Ví dụ, Hungary có thể phủ quyết động thái này dựa trên thành tích lịch sử của nước này về việc ngăn chặn các hạn chế đối với khí đốt của Nga một cách không nguyên tắc. Trong khi đó, đối với một số nước khác, gói trừng phạt được cho là phản tác dụng.